Sposób, w jaki odczuwamy i rozumiemy płeć, jest do pewnego stopnia uwarunkowany kulturowo (Bem, 1983). Kultura, w której żyjemy, zawiera zakodowane przez tysiące lat stereotypy płciowe, które wpływają na percepcję oraz zachowanie członków każdego społeczeństwa.
Te oczekiwania, których doświadczamy już od najmłodszych lat, wpływają nie tylko na sposób, w jaki postrzegamy samych siebie, ale także na to, w jaki sposób wyrażamy myśli i emocje, oraz jak budujemy relacje z innymi ludźmi.
Te wszystkie aspekty wpływają na sposób, w jaki społeczeństwo postrzega „typowe” przypadki neuroodmienności. Widać to na przykład po znacznie rzadszym diagnozowaniu neuroodmienności
u kobiet. Jedną z neuroodmienności, wśród których ta nierówność jest szczególnie widoczna, jest ADHD (Mahone, 2010).
Dlaczego? Jednym z najbardziej kluczowych organów biorących udział w identyfikowaniu osób z ADHD jest środowisko szkolne. Nauczyciele, pracując z uczniem na co dzień, często mogą zauważyć oznaki neuroodmienności i na przykład kierować uczniów na diagnozę do poradni psychologiczno-pedagogicznych. Choć w polskim kontekście brak badań na ten temat, to amerykańskie badanie (Greenblatt, 1994) przeprowadzone na 54 nauczycielach pokazało, że jedynie 27% dziewczynek zostało prawidłowo zaklasyfikowanych przez nauczycieli jako dziecko z ADHD. Dla porównania nauczyciele byli
w stanie prawidłowo „zdiagnozować” chłopców w 74% przypadków.
Ta rozbieżność może być spowodowana na przykład różnymi sposobami objawiania się ADHD u osób różnych płci – dziewczynki z ADHD zdecydowanie rzadziej niż chłopcy przejawiają zachowania zakłócające przebieg lekcji np. bieganie po sali czy głośne zachowanie. Co prawda dziewczynki także wykazują nadpobudliwość w wieku przedszkolnym, ale ta jednak zazwyczaj zanika wraz z rozpoczęciem edukacji szkolnej.
Ukrywanie objawów ADHD m.in. pod wpływem oczekiwań społecznych oraz ról płciowych (np. poprzez komentarze, że „grzeczna dziewczynka nie powinna się tak zachowywać”) jest czynnikiem, który utrudnia diagnozę. Stereotypy płciowe oczywiście dotykają obu płci, ale z badań wynika, że to dziewczynki są bardziej skłonne do tłumienia impulsywnych zachowań, jeżeli są one karane.
Presja społeczna oraz kary nakładane przez dorosłych nie są jednak jedynymi czynnikami prowadzącymi do tłumienia u dziewczynek objawów charakterystycznych dla ADHD. Odrzucenie przez rówieśników okazuje się kolejnym ważnym aspektem w wyrażaniu neuroróżnorodności. Blachman i Hinshaw (2002) dowiedli, że aż 62% dziewczynek z ADHD doświadczyło stygmatyzacji rówieśniczej w porównaniu
z jedynie 9% w przypadku ich neurotypowych koleżanek. Badania pokazują, że dziewczynki z ADHD mają trudności nie tylko w nawiązywaniu przyjaźni, ale także z ich dłuższym utrzymywaniem (np. podczas wakacji czy ferii). Świadomość tych problemów często prowadzi do zaniżonej samooceny oraz zaniżonego postrzegania relacji z innymi ludźmi, a także do rozwijania się jednostek chorobowych. Wśród dziewczynek z ADHD występują wyższe współczynniki występowania depresji, zaburzeń lękowych czy też innych zaburzeń stresowych w porównaniu z ich neurotypowymi rówieśniczkami (Rucklidge & Tannock, 2001).
Niestety problemy w zdolnościach społecznych oraz nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich nie kończą się na okresie dzieciństwa, ale wpływają także na dojrzewanie, a później na dorosłość. W okresie nastoletnim duży odsetek dziewczynek z ADHD zmaga się z trudnościami w nauce oraz z używkami, które powodują późniejsze problemy w dorosłości. Badania przeprowadzone na dorosłych kobietach z ADHD pokazały, że aż 30% z nich zmagało się z depresją oraz brało leki w trakcie trwania badania, a aż 70% zadeklarowało wcześniejsze przypadki depresji (Biederman et al., 1994; Rucklidge & Kaplan, 1997).
Jak wynika z tych badań, niezdiagnozowanie czy też piętnowanie zachowań ADHD w dzieciństwie prowadzi do trudności w późniejszym życiu. Dorastając, dziewczyny częściej niż chłopcy doświadczają kłopotów, które wynikają z braku zrozumienia tak ważnej części swojej tożsamości, jaką jest neuroodmienność. Nawet zdiagnozowane kobiety częściej ukrywają swoje zachowania związane z ADHD (co nazywamy „maskowaniem”), co jest bardzo szkodliwe dla zdrowia psychicznego.
Kluczowym krokiem prowadzącym do zmiany w tym obszarze, jest budowanie w społeczeństwie świadomości o neuroróżnorodności. Nauczyciele, rodzice, edukatorzy i wszyscy pracujący z dziećmi
i młodymi ludźmi powinni mieć rzetelną wiedzę o neuroodmiennościach takich jak ADHD, ze szczególnym uwzględnieniem różnic w ekspresji ADHD między płciami.
Bez zwiększenia ogólnej świadomości społecznej trudno będzie walczyć o poprawienie komfortu życia dziewczynek i kobiet z ADHD, a co za tym idzie o zmniejszenie ogólnej stygmatyzacji kobiet, które odstają od odgórnie narzuconych przez społeczeństwo zachowań oraz postaw.
Bibliografia:
Bem, S. L. (1983). Gender schema theory and its implications for child development: Raising gender–aschematic children in a gender–schematic society. Signs: Journal of women in culture and society, 8(4), s.598–616.
Blachman, D. R., & Hinshaw, S. P. (2002). Patterns of friendship among girls with and without attention–deficit/hyperactivity disorder. Journal of Abnormal Child Psychology, 30(6), s.625–640.
Biederman, J., Faraone, S. V., Spencer, T., Wilens, T., Mick, E., & Lapey, K. A. (1994). Gender differences in a sample of adults with attention deficit hyperactivity disorder. Psychiatry research, 53(1), s.13–29.
Greenblatt, A. P. (1994). Gender and ethnicity bias in the assessment of attention deficit disorder. Children & Schools, 16(2), s.89–95.
Mahone, E. M. (2010). Why fewer females than males are diagnosed with attention–deficit–hyperactivity disorder: it might not be hormones.
Rucklidge, J. J., & Kaplan, B. J. (1997). Psychological functioning of women identified in adulthood with attention–deficit/hyperactivity disorder. Journal of Attention disorders, 2(3), s.167–176.
Rucklidge, J. J., & Tannock, R. (2001). Psychiatric, psychosocial, and cognitive functioning of female adolescents with ADHD. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 40(5), s.530–540.
Napisała: Ola Tracichleb
Redakcja: Alicja Błońska
